A patria urbe, quae mihi vitae simul et père-
grinationis initium dedit, exordiar. Traiectum
Batavorum et olim et iam, si veriorem sequamur
sententiam, haec appellata. At priusquam ad urbis
descriptionem progrediar, de Batavia veteri,
in cuius haec solo sita est, pauca dicenda
arbitratus sum.
BATAVIAE VETERIS DELINEATIO.
CAPUT I.
[In de marge: Historiarum lib. IV] *
Batavorum insulam sic describit Tacitus, diligentissimus rerum Germa-
nicarum investigator: ‘Batavi, donec trans Rhenum agebant
pars Cattorum, domestica seditione pulsi, extrema Gallicae orae va-
cua cultoribus, simulque insulam inter vada sitam, occupavere,
quam mare Oceanum a fronte, Rhenus amnis tergum ac la-
tera circumluit.’ Aperte hic tibi monstratur Batavia et tam-
quam in tabula, nec imponant hae fossae cuiquam: Drusiana, Corbu-
lonis, Merovei; non fuerunt illae, cum suum accepit nomen Bata-
via. Errore multos implicuit diversa illa facies et mutabilis am-
nium cursus.
[In de marge: Bataviae lib. I cap. 4.] *
[In de marge: Belli Gallici lib. IV] *
[In de marge: Lib. II Annal.] *
Minorem fecit et a Mosae ac Vahalis confluentia
Cornelius Aurelius, Caesarem ex sua interpretatus opinione. Huic
oppono Cornelium Tacitum, testem certissimum verissimumque, qui ait: ‘Rhenus
uno alveo continuus aut modicas insulas circumveniens, apud
principium agri Batavi, velut in duos amnes divi[di]tur; servatque
nomen et violentiam cursus, qua Germaniam praevehitur,
donec Oceano misceatur.’ Quid his verbis clarius, quibus apertissi-
me ad divortium Rheni Batavi agri principium indicatur? Johannes
Stella et Petrus Divaeus [In de marge: Lib. de Gallia Belg.] * ad Flevi ostium extendunt, et ad He-
Bij mijn vaderstad, die mij het begin van mijn leven en van mijn reis op aarde heeft geschonken, zal ik beginnen. De stad heet van oudsher en nu nog (in het Latijn) Traiectum Batavorum, als we de juistere mening volgen. *
Maar voordat ik verder ga met de beschrijving van de stad, vind ik dat er iets gezegd moet worden over het oude Batavië, op welks bodem zij gelegen is.
Hoofdstuk 1. Het oude Batavië
Het eiland van de Batavieren beschrijft Tacitus, de nauwgezette onderzoeker van de Germaanse aangelegenheden, aldus: ‘De Bataven vormden, voordat ze de Rijn overstaken, een deel van de Chatti. Nadat ze verdreven waren door de burgeroorlog, bezetten ze de uiterste randen van de Gallische kust, die onbewoond waren. Tegelijk bezetten ze een eiland, gelegen tussen ondiepten, dat omspoeld wordt, van voren door de Noordzee en van achteren en opzij door de Rijn.’
Op de tekening ziet men duidelijk en als op een kaart Batavië, maar de grachten van Drusus, Corbulo en Meroveus hadden niet afgebeeld moeten worden, want ze waren er niet, toen het de naam Batavië kreeg. * Dit wisselende kaartbeeld en veranderlijke loop van de rivieren heeft velen op een dwaalspoor gebracht. Cornelius Aurelius maakt Batavië kleiner, en wel vanaf de samenvloeiing van Maas en Waal, in zijn vertaling van Caesar, naar zijn mening.
Hiertegenover stel ik Cornelius Tacitus als zeer betrouwbare getuige, die zegt: ‘De Rijn stroomt steeds in één bedding, hoogstens met kleine eilandjes erin, maar splitst bij het begin van het gebied van de Bataviërs als het ware in twee rivieren. Maar hij houdt zijn naam en de onstuimigook heid waarmee hij langs Germanië stroomt, totdat hij in de Noordzee uitkomt.’
Wat is er duidelijker dan deze woorden, waarmee apert gewezen wordt op de splitsing van de Rijn als het begin van het gebied van de Bataven.Volgens Johannes Stella en Pieter Divaeus strekte het zich uit tot de monding van de Flevum, en woonden de Cananefaten en ook de Marsatii tot aan de monding van de He-
